Περιοδικό "Ευρωπαϊκή Έκφραση", Τεύχος 67                                                                                                                                                                                                                                                                              11 Δεκεμβρίου 2007

Μετά τα δημοψηφίσματα στη Γαλλία και την Ολλανδία το 2005 και την περίοδο περισυλλογής και δημόσιας συζήτησης που ακολούθησε στην Ευρώπη για μια περίοδο δύο ετών, οι Αρχηγοί Κρατών ή Κυβερνήσεων υπέγραψαν στις 13 Δεκεμβρίου 2007 στη Λισσαβόνα τη νέα Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μια νέα σελίδα στην ιστορία της Ένωσης αρχίζει, αφού η Συνθήκη της Λισσαβόνας ρυθμίζει εκκρεμότητες ετών, κυρίως θεσμικές, που προέκυψαν μετά τις τελευταίες διευρύνσεις της Ένωσης, και τις οποίες δεν είχε καταφέρει να επιλύσει ούτε η Συνθήκη της Νίκαιας αλλά ούτε και η Συνταγματική Συνθήκη. Ήταν επιθυμία των περισσοτέρων Κρατών Μελών να κλείσει επιτέλους το ζήτημα των εκκρεμοτήτων σύντομα, ώστε να μπορέσει η Ένωση να προχωρήσει μπροστά.

Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη εγκαταλείπει τη "συνταγματική" αντίληψη που ήθελε την κατάργηση όλων των ισχυουσών Συνθηκών και την αντικατάστασή τους από ένα και μόνο κείμενο. Αντί για αυτό, απλώς τροποποιεί τις ισχύουσες Συνθήκες, ενσωματώνοντας σε αυτές τα βασικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης που δεν επικυρώθηκε ποτέ. Τόσο η Γαλλία όσο και η Ολλανδία δεχόμενες εσωτερικές πολιτικές πιέσεις, υποστήριξαν κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ένα απλοποιημένο κείμενο σε μορφή αναθεωρημένης Συνθήκης και όχι Συντάγματος. Τη θέση αυτή υποστήριξε η πλειοψηφία των Κρατών Μελών, καθώς επίσης και η Γερμανία ως προεδρεύουσα του Συμβουλίου το πρώτο εξάμηνο του 2007.

Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη λοιπόν, με τις τροποποιήσεις που εισαγάγει, αυξάνει την αποτελεσματικότητα των Ευρωπαϊκών θεσμών, βελτιώνει τον τρόπο λήψεως αποφάσεων και ενισχύει τη συνοχή της εξωτερική δράσης της Ένωσης. Επίσης, ενισχύει τη δημοκρατική νομιμότητα της Ένωσης αφού αυξάνει τις αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, των Εθνικών Κοινοβουλίων και τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών. Επιλεκτικά αναφέρομαι στις παρακάτω αλλαγές που αξίζει να σημειωθούν.

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων γίνεται νομικά δεσμευτικός και επιβεβαιώνει τα θεμελιώδη δικαιώματα που διασφαλίζει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Θεμελιώδεις Ελευθερίες. Σημειώνεται ότι η Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο εξαιρούνται όσον αφορά τη δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την προστασία των δικαιωμάτων που προβλέπει ο Χάρτης.

Η συμμετοχική δημοκρατία ενισχύεται αφού οι πολίτες μπορούν να καλέσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλλει πρόταση νόμου επί θεμάτων που οι ίδιοι θεωρούν ότι πρέπει να αναληφθεί δράση. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συγκέντρωση ενός εκατομμυρίου υπογραφών.

Οι αρμοδιότητες της Ένωσης αναφέρονται με ακρίβεια και ξεκάθαρο τρόπο. Η Ένωση έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στους τομείς της τελωνειακής ένωσης, της θέσπισης των κανόνων ανταγωνισμού, της νομισματικής πολιτικής για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ, τη διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής και την κοινή εμπορική πολιτική.

Η χρήση της διαδικασίας της συναπόφασης επεκτείνεται. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμμετέχει πλέον στη διαμόρφωση του 95% των Ευρωπαϊκών πολιτικών αυξάνοντας τη δημοκρατική νομιμοποίηση της νομοπαραγωγικής διαδικασίας. Επίσης δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα εθελοντικής αποχώρησης κράτους μέλους με τη συναίνεση του Κοινοβουλίου.

Θεσμοθετείται η θέση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ο Πρόεδρος εκλέγεται από τους Αρχηγούς Κρατών ή Κυβερνήσεων για δυόμισι χρόνια, με δικαίωμα ανανέωσης της θητείας του μία μόνο φορά. Κύριος σκοπός του είναι να μεριμνά για την προετοιμασία και τη συνέχεια των εργασιών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, να διευκολύνει τη συνοχή και τη συναίνεση και να παρουσιάζει τα αποτελέσματά των εργασιών του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Μειώνεται ο αριθμός των Ευρωβουλευτών από 785 που είναι σήμερα σε 750, συν τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο αριθμός των Ελλήνων Ευρωβουλευτών μειώνεται από 24 σε 22, όπως είχε ήδη συμφωνηθεί από το 2002 στη Συνθήκη της Νίκαιας.

Ο αριθμός των μελών της Επιτροπής μειώνεται. Από το 2014 θα αντιστοιχεί στα δύο τρίτα του αριθμού των κρατών μελών, γεγονός που θεωρείται ότι συμβάλει στην αύξηση της αποτελεσματικότητας της Επιτροπής. Τα μέλη της θα επιλέγονται βάσει συστήματος αυστηρά ισότιμης εναλλαγής μεταξύ των κρατών μελών που να αντικατοπτρίζει το δημογραφικό και γεωγραφικό φάσμα του συνόλου των κρατών μελών.

Δημιουργείται η θέση του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, ο οποίος θα είναι παράλληλα και αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος μεριμνά για τη συνοχή της εξωτερικής δράσης της Ένωσης ενώ παράλληλα είναι και αντιπρόεδρος της Επιτροπής. Στο έργο του τον επικουρεί η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, μια μικτή ομάδα στελεχών της Ε.Ε. και διπλωματών που θα εκπροσωπεί την Ένωση στο εξωτερικό.

Ο ρόλος των Εθνικών Κοινοβουλίων ενισχύεται αφού μπορούν να αντιταχθούν σε ένα σχέδιο νομοθετικής πράξης ή να ζητήσουν από την Επιτροπή να το επανεξετάσει εάν κρίνουν ότι αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της επικουρικότητας. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας η Ένωση, στους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, δρα μόνο όταν η δράση της είναι πιο αποτελεσματική από αντίστοιχα μέτρα εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής εμβέλειας.

Στόχος όλων είναι η επικύρωση της νέας Συνθήκης να επιτευχθεί από τα Κράτη Μέλη πριν τις επόμενες Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2009. Η χώρα μας θα το πράξει μέσω της κοινοβουλευτικής οδού, και επιδιώκει να είναι μεταξύ των πρώτων χωρών της Ένωσης που θα την επικυρώσει, κατά πάσα πιθανότητα εντός του πρώτου εξαμήνου του 2008. Υπενθυμίζω ότι η Ελλάδα είχε επικυρώσει μέσω της Βουλής των Ελλήνων και την Συνταγματική Συνθήκη τον Απρίλιο του 2005, και μάλιστα με συντριπτική πλειοψηφία.

Με τη νέα Συνθήκη τελείωσε η φάση των συζητήσεων, της ενδοσκόπησης και των θεωρητικών αναζητήσεων και άρχισε η εποχή της δράσης. Η Ευρώπη διαθέτει πια το θεσμικό οπλοστάσιο που θα της επιτρέψει να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις ενός παγκοσμιοποιημένου πολιτικο-οικονομικού σκηνικού.

Τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, οι εθνικές κυβερνήσεις αλλά και η κοινωνία των πολιτών πρέπει τώρα να αναλάβουν δράση ώστε η Συνθήκη να γίνει ευρύτερα γνωστή. Πιστεύω ότι είναι εφικτό να εξηγηθεί τόσο η προστιθέμενη αξία της, αλλά και να κατανοηθεί το νέο αξιακό περιεχόμενο που εισάγει στην καθημερινή λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σε αυτή τη διαδικασία που έχει ήδη ξεκινήσει και θα κορυφωθεί την περίοδο που η Βουλή των Ελλήνων θα επικυρώσει τη νέα Συνθήκη, έχουμε όλοι ρόλο και λόγο. Ελπίζω αυτή τη φορά να τα καταφέρουμε.