"Η Ευρώπη στη Ζωή μας", Τεύχος 27, Απρίλιος 2009

Ο ιστορικός του μέλλοντος μάλλον θα μιλάει για το 2008 με τον τρόπο που εμείς σήμερα θυμόμαστε το 1929. Πέρυσι, ήταν η χρονιά που κατέρρευσε ένα παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα που στηριζόταν στην κερδοσκοπία, το ρίσκο και την πλήρης έλλειψη μηχανισμών εποπτείας και λογοδοσίας.

Ο Γενικός Διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), Ντομινίκ Στρος-Καν, έκανε λόγο για το πρώτο πισωγύρισμα της παγκόσμιας ανάπτυξης, σε διάστημα μεγαλύτερο των τελευταίων πενήντα χρόνων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ προβλέπεται ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας φέτος με αναμενόμενη συρρίκνωση του παγκόσμιου ΑΕΠ μεταξύ 0.5% και 1%.

Η κρίση επηρεάζει σε βάθος την πραγματική οικονομία και στην Ευρώπη: η κατανάλωση και οι οικονομικές επιδόσεις των κρατών μελών της ΕΕ διολισθαίνουν, η παραδοσιακή βιομηχανία που στήριξε την ευρωπαϊκή ανάκαμψη υποφέρει, η χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων δυσκολεύει, οι ασθενέστερες τάξεις βρίσκονται εκτεθειμένες, η απασχόληση και οι επενδύσεις φθίνουν. Ακόμα και τα υγιή ευρωπαϊκά τραπεζικά ιδρύματα δυσπιστούν στις μεταξύ τους συναλλακτικές σχέσεις, περιορίζοντας στο ελάχιστο τις ροές χρηματοδότησης, πλήττοντας ανεπανόρθωτα την οικονομική δράση.  

Είναι περιττό να ανοίξουμε εκ νέου τη συζήτηση για τα αίτια της κρίσης. Όλοι πια γνωρίζουν ότι πληρώνουμε τις εκκεντρικότητες του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος που λειτουργούσε χωρίς εποπτεία και λογοδοσία, το οποίο βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο σε μια επίπλαστη ρευστότητα που διοχετεύτηκε σε επισφαλείς επενδύσεις. Το σημείο στο οποίο θα πρέπει να επικεντρωθούμε είναι το μέλλον και η αντιμετώπιση της κατάστασης. Αν η τρέχουσα οικονομική κρίση είναι το αποτέλεσμα προβλημάτων που αποκαλύφθηκαν ξαφνικά όταν η παραδοσιακή οργάνωση της οικονομίας προσέκρουσε σε θεσμικά ελλείμματα, η επόμενη ημέρα της κρίσης μπορεί να αποτελέσει τη νέα ευκαιρία για τη Νέα Οικονομία.

Η Νέα Οικονομία θα χαρακτηρίζεται από απελευθερωμένες αγορές που θα ελέγχονται από αυστηρούς κανόνες υγιούς ανταγωνισμού και θα στηρίζεται σε ένα πολυ-πολικό σύστημα απασχόλησης δομημένο γύρω από τις ευκαιρίες που θα γεννήσει η πράσινη οικονομία, οι νέες τεχνολογίες, το διαδίκτυο, η ενέργεια, οι μεταφορές, η καινοτομία, η ποιοτική γεωργία και η επιχειρηματικότητα κυρίως των νέων και των γυναικών. Το νέο αυτό περιβάλλον δεν μπορεί παρά να αναπτυχθεί σε συνθήκες θεσμικής θωράκισης με κανόνες, κίνητρα, εποπτεία και δημοκρατική λογοδοσία.

Για να δημιουργηθούν οι συνθήκες εμφάνισης της Νέας Οικονομίας, η Ευρώπη χρειάζεται ένα μέτωπο υπευθυνότητας που θα δράσει άμεσα σε 3 επίπεδα: πρώτον, στην αντιμετώπιση των συνεπειών της τωρινής κρίσης δεύτερον, σε εκείνο της πρόληψης παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον και τρίτον, στη δημιουργία εκείνων των συνθηκών που θα διευκολύνουν και θα επιταχύνουν την εμφάνιση ενός νέου υγιούς οικονομικού επιχειρείν. Είναι σημαντικό να κάνουμε τον ευρωπαίο πολίτη να αισθανθεί σίγουρος αποδεικνύοντάς του ότι λειτουργούν οι συλλογικές μας άμυνες αλλά και ότι είμαστε αποφασισμένοι να μπολιάσουμε το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα με πρωτοβουλίες, νομοθεσία και αξίες που δεν θα επιτρέψουν την εμφάνιση παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον. 

Με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο η πρόταση Σαρκόζυ-Μέρκελ στην πρόσφατη σύνοδο της G20 στο Λονδίνο, με την οποία υποστηρίζεται η ύπαρξη αυστηρότερων όρων ρύθμισης του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, με τη δημιουργία ενός ενιαίου διεθνούς κέντρου ελέγχου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κινείται ήδη προς ανάλογες ρυθμιστικές κατευθύνσεις με την υιοθέτηση στην Ολομέλεια του Απριλίου ενός πακέτου ρυθμίσεων σχετικά με τον έλεγχο των οργανισμών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, τις προϋποθέσεις για την κεφαλαιουχική επάρκεια των τραπεζών, τις διασυνοριακές συναλλαγές, τους κανόνες ασφάλισης-αντασφάλισης και το ηλεκτρονικό χρήμα. Ελπίζουμε να ακούσουμε από τους Αμερικάνους φίλους μας ότι συμφωνούν με την Ευρωπαϊκή προσέγγιση.

Επιπλέον, η σημερινή κρίση δίνει την ευκαιρία στην Ευρώπη να αλλάξει σελίδα στο αναπτυξιακό της μοντέλο και να στραφεί προς την "πράσινη ανάπτυξη", η οποία θα αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της Νέας Οικονομίας που αναδύεται σταδιακά στην Ευρώπη, αλλά τώρα πια και στις ΗΠΑ. Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο με αυτόν τον όρο νοείται ο συνδυασμός μιας σειράς ενεργειών που περιλαμβάνει τη δέσμευση κοινοτικών και εθνικών πόρων για φιλικές προς το περιβάλλον δράσεις, συγκεκριμένα κίνητρα που θα βοηθήσουν τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα να "πρασινίσουν" τις επιχειρησιακές τους δράσεις, και φυσικά η αλλαγή νοοτροπίας των πολιτών που ως καταναλωτές αλλά και υποκείμενα της οικονομικής δραστηριότητας σταδιακά προσαρμόζονται σε μια νέα φιλική προς το περιβάλλον συμπεριφορά.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και μια δεκαετία έχει καταστεί πρωτοπόρος στη διαμόρφωση αυτού του νέου τύπου οικονομικής ανάπτυξης και συμπεριφοράς, ενισχύοντας την θέση ότι η άσκηση οικονομικής δραστηριότητας και η ανάπτυξη δεν συγκρούονται με τις αρχές της προστασίας του περιβάλλοντος. Το αντίθετο μάλιστα, μπορούν να συγκεραστούν μέσα από ένα σωστό μείγμα νομοθετικής πολιτικής και όχι μόνο. Σε αυτό το πλαίσιο, επιτυχία της Ε.Ε. -με θεαματικές μελλοντικά συνέπειες- αποτελεί η πρόσφατη θέσπιση πακέτου πρωτοβουλιών για την ενέργεια και το κλίμα. Πρόκειται για τη συλλογική δέσμευση της Ε.Ε. να πετύχει μέχρι το 2020: 20% λιγότερους ρύπους, 20% πράσινη ενέργεια στο συνολικό ενεργειακό μείγμα και 20% περισσότερη εξοικονόμηση ενέργειας. Η χώρα μας ήδη σχεδιάζει να διαθέσει μέσω του ΕΣΠΑ 2007-2013 επενδύσεις συνολικού ύψους 5,5 δισ. Ευρώ για την "πράσινη οικονομία", ανεβαίνοντας  σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη των 27 σε αυτό τον τομέα.

Μετά από πολλά χρόνια, ο κοινοτικός προϋπολογισμός διανέμει ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομικής "πίτας" στην εξυπηρέτηση των σκοπών της πράσινης ανάπτυξης. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και σε αυτή την προσπάθεια υπήρξε σημαντικός. Ενδεικτικά για το Προϋπολογισμό της Ε.Ε. για το 2009 η συνολική δαπάνη που προβλέπεται για περιβαλλοντικές στοχεύσεις για πρώτη φορά ξεπερνά το 10% του συνολικού ποσού, αγγίζοντας τα 14 δισ. Ευρώ.

Ο κόσμος αλλάζει, η Ευρώπη αντιδρά, οι πολίτες ελπίζουν ότι η κρίση θα γίνει η αφορμή για περισσότερη διαφάνεια, αποτελεσματικότητα και δημοκρατική ευθύνη.