Άρθρο του Μαργαρίτη Σχοινά,
Ναυτεμπορική
Περιοδικό "Προεκτάσεις", ετήσια έκδοση, Δεκέμβριος 2008

Η Ευρωπαϊκή οικονομία πληρώνει σήμερα τις εκκεντρικότητες ενός αμερικανικού συστήματος που λειτουργούσε ανεξέλεγκτα, χωρίς κανόνες, με μοναδικό σκοπό την αύξηση της ρευστότητας στην αγορά και τη διάθεσή της εδώ και εκεί. Ενώ οι νεοϋορκέζοι χρηματιστές απολάμβαναν μια πολυτελή ζωή με εικονικά χρήματα, οι αμερικανικές τράπεζες είχαν επιδοθεί σε μια κούρσα δανεισμού κεφαλαίων χωρίς να απαιτούν από τον δανειολήπτη ούτε προκαταβολή, ούτε αξιόπιστη εγγύηση αποπληρωμής.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η χρηματοπιστωτική ανισορροπία δεν θα αργούσε να έρθει και δεδομένου του σημερινού παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος, να εξαπλωθεί σταδιακά σε Ευρώπη και Ασία. Από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τα «τοξικά» αμερικανικά κεφάλαια, η χρηματοπιστωτική κρίση έφτασε και στην πραγματική οικονομία. Παραδοσιακοί βιομηχανικοί κλάδοι -όπως για παράδειγμα η αυτοκινητοβιομηχανία- αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, η κατανάλωση και οι οικονομικές επιδόσεις των κρατών φθίνουν, η χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) γίνεται δυσκολότερη, οι ρυθμοί απασχόλησης και οι επενδύσεις μειώνονται.

Πολλοί, εύκολα και άκριτα, βιάστηκαν να μιλήσουν για το «τέλος του καπιταλισμού» υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την αναθεώρηση της οικονομικής λογικής που μας οδήγησε στην σταθερότητα της Ευρωζώνης. Είναι χρήσιμο να τους υπενθυμίσουμε ότι η ύπαρξη ακριβώς αυτών των συλλογικών δημοσιονομικών και χρηματοπιστωτικών κανόνων ήταν αυτή που συνέβαλε καθοριστικά στην οχύρωση των Ευρωπαϊκών οικονομιών και την αποφυγή κατά ένα βαθμό όσων βιώνει σήμερα η Αμερική.

Σχετικά με την αντίδραση: Έφτασε η ώρα να αφήσουμε στην άκρη τις κραυγές φθηνού εντυπωσιασμού του τύπου "λεφτά για τον λαό, όχι για τις τράπεζες" και να επικεντρωθούμε στη δημιουργία συντονισμένου σχεδίου δράσης αντιμετώπισης της κρίσης. Ένα τέτοιο σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει ενίσχυση της ρευστότητας της οικονομίας, μείωση των επιτοκίων, προστασία των δανειοληπτών, στήριξη των ΜΜΕ και του αγροτικού κόσμου, θωράκιση της απασχόλησης  και της εργασίας, στήριξη της ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόσφατα ανακοίνωσε ένα συντονισμένο σχέδιο δράσης αντιμετώπισης της κρίσης ύψους 200 δισ. Ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 1.5% του κοινοτικού ΑΕΠ. Το νεωτεριστικό στοιχείο αυτού του σχεδίου είναι ότι τίθενται στην διακριτική χρήση των κρατών μελών μία σειρά από αλληλοσυνδεόμενα εργαλεία αντιμετώπισης της κρίσης. Ανάλογα με το δημοσιονομικό περιθώριο δράσης του, το κάθε κράτος μπορεί να επιλέξει το συνδυασμό δράσεων που του ταιριάζει καλύτερα. Για πρώτη φορά ένα τέτοιο ενιαίο -όχι κοινό- σχέδιο δράσης τίθεται σε εφαρμογή και είμαι αισιόδοξος ότι θα επιτύχει, ανάλογα βέβαια και με τη χρήση που θα επιλεγεί από το κάθε κράτος.

Σχετικά με την πρόληψη: Απέναντι στον εντυπωσιασμό και τον οικονομικό λαϊκισμό, υπάρχει μια άλλη σχολή σκέψης, αυτή που παραπέμπει στην ανάγκη συνολικής αναθεώρησης των κανόνων του παιχνιδιού της παγκόσμιας οικονομίας και όχι στην κατάργηση της ελεύθερης οικονομίας. Η αντιμετώπιση της σημερινής κατάστασης απαιτεί τη θεμελίωση μιας «νέας οικονομίας» που θα αποτελείται από νέους κανόνες λειτουργίας και νέα μέτρα οικονομικής πολιτικής. Οι κανόνες της «νέας οικονομίας» θα εγγυώνται όχι απλά την αντίδραση σε τέτοιου είδους κρίσεις αλλά την πρόληψη, άρα και την έγκαιρη αντιμετώπισή τους. Απαραίτητοι κανόνες είναι η αυστηρή εποπτεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των αγορών, ο νομοθετικός εξαναγκασμός των οργανισμών αξιολόγησης και εποπτείας των αγορών σε δημόσια λογοδοσία, η αυστηρή νομοθεσία για τους οργανισμούς αποτίμησης της πιστοληπτικής ικανότητας και η συστηματική παρακολούθηση των χρηματιστηριακών ροών σε παγκόσμιο επίπεδο. Εξίσου σημαντικά θα είναι μέτρα για την αποτίμηση πολύπλοκων χρηματοοικονομικών προϊόντων, την αναθεώρηση των τρόπων αμοιβής των στελεχών των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, την εγγύηση των καταθετικών σχημάτων και την αποφυγή μονοπωλιακών στρεβλώσεων της αγοράς.

Ζούμε σε μια εποχή που οι ροές του χρήματος και των αγορών είναι υπερεθνικά δομημένες, ενώ οι κανόνες εποπτείας και λογοδοσίας παραμένουν κατά βάση εθνικές. Η διόρθωση αυτής της ασυμμετρίας έχει ήδη ξεκινήσει με πρωτοβουλία της Ε.Ε. και σίγουρα θα οδηγήσει και σε μια ενιαία παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση. Αυτή η προσέγγιση "νέοι κανόνες για τη νέα οικονομία" θα αποτελέσει και το υλικό με το οποίο θα οικοδομηθεί η πραγματική οικονομία, μόλις ξεπεράσουμε τον σκόπελο της τωρινής κρίσης. Κάθε άλλη συνταγή δράσης μπορεί να παράγει ατάκες για πολιτική χρήση, αλλά σίγουρα όχι πολιτικά αποτελέσματα.